معرفی اعضای هیئت داوران چهلمین جشنواره فیلم فجر تنها پنج روز پیش از آغاز این رویداد سینمایی، بار دیگر چالش برگزارکنندگان برای انتخاب و معرفی افرادی که قرار است فیلم‌های حاضر در جشنواره را قضاوت کنند، یادآوری کرد. غیبت زنان در هیئت داوری و حضور پررنگ افراد تکراری و البته سینماگران خودی در جمع آن‌ها نشان می‌دهد که با تغییر دولت در ایران، رویکرد سیاسی جشنواره فجر هم قرار است تقویت شود.
مسعود جعفری جوزانی، مجید انتظامی، شهاب حسینی، محمدعلی باشه‌آهنگر، محمد داوودی، مهدی سجاده‌چی و پژمان لشگری‌پور هیئت داوری جشنواره امسال را تشکیل می‌دهند. از این جمع، محمد داوودی پنجمین بار است که داور جشنواره می‌شود و مسعود جعفری جوزانی چهارمین داوری خود در این فستیوال را تجربه می‌کند. مجید انتظامی برای سومین بار عضو هیئت داوری است و محمدعلی باشه‌آهنگر هم سه سال پیش داور بود. فقط سه نفر از داوران (شهاب حسینی، مهدی سجاده‌چی و پژکان لشکری‌پور) برای نخستین بار است که داور جشنواره شده‌اند. لشگری‌پور علاوه بر سابقه مدیریت دولتی در بنیاد سینمایی فارابی در دولت محمود احمدی‌نژاد، در دولت جدید عضو شورای پروانه نمایش است و همین چند هفته پیش گفته شد که او یکی از سه‌نفری است که فیلم‌های مجوز نمایش گرفته در دولت قبل را «بازبینی» می‌کنند و حکم توقیف حداقل یک فیلم را صادر کرده‌اند.
مدیران جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین با معرفی هیئت‌داوران کاملا مردانه نشانه دادند که اعتقادی به حضور زنان ندارند یا حداقل نتوانسته‌اند هیچ سینماگر زنی را به داوری در اولین جشنواره فجر دولت ابراهیم رئیسی راضی کنند. طی هفت دوره اخیر جشنواره، حداقل یک داور زن در جمع داوران دیده می‌شد؛ بازیگران زن سینمای ایران شامل مهتاب نصیرپور، نیکی کریمی، رویا نونهالی، فرشته طائرپور، ریما رامین‌فر، نرگس آبیار و ساره بیات به ترتیب در دوره‌های سی و سوم تا سی و نهم جشنواره عضو هیئت داوری بودند. در دوره سی و هفتم، پوران درخشنده کارگردان سینما هم داور بود و این تنها دوره جشنواره بود که دو زن در ترکیب هیئت داوری حضور داشتند؛ اما سنت حضور زنان در ترکیب هیئت داوری جشنواره فجر که در دولت حسن روحانی رعایت می‌شد، حالا بلافاصله بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم نقض شده است.
از داوران غیر سینمایی تا داوران خودی
اما نبود تنوع جنسیتی و عقیدتی در جمع داوران جشنواره فجر سنتی قدیمی است. جشنواره فجر در چند دوره اول برگزاری تقریبا هیچ سینماگری در جمع داوران نداشت. چهره‌هایی مانند محمدعلی نجفی (کارگردان سریال «سر به داران») یا منوچهر عسگری نسب و منوچهر محمدی (هردو تهیه‌کنندگان سینما) اگر در شش دوره اول جشنواره فجر داور بودند، نه به اعتبار کارنامه سینمایی بلکه به دلیل نزدیکی به حکومت یا سابقه مدیریت فرهنگی در سال‌های اول انقلاب بود. یکی از رکورد داران داوری جشنواره فجر کسی نیست جز محمد خزاعی، نماینده دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی و نماینده ایران در سازمان ملل در سال‌های بعد (که نباید با همنام خود یعنی رئیس فعلی سازمان سینمایی اشتباه گرفته شود) که طی سال‌های ۱۳۶۳ تا ۶۶ چهار دوره پی‌درپی داور جشنواره بود، بدون این‌که سابقه‌ای در سینما داشته باشد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
این رویکرد البته تعدیل شد و به‌تدریج سینماگران به جمع داوران جشنواره راه یافتند، اما سهم سینماگران «خودی» تا همین امسال هم در هیئت داوری محفوظ بوده است. مجید مجیدی با شش دوره داوری بیش از همه در این زمینه سابقه دارد. او یکی از نزدیک‌ترین چهره‌های سینمایی به رهبر جمهوری اسلامی است که بارها در دیدارهای «هنرمندان» با آیت‌الله خامنه‌ای سخنرانی کرده است و هر بار که فیلمی در جشنواره داشته، جوایز متعددی دریافت کرده است.
اما از وقتی ایران با تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی مواجه شده است، برگزارکنندگان جشنواره در شکل‌دهی به ترکیب هیئت‌داوران دچار مشکل شده‌اند. برای مثال در جشنواره بیست و هشتم فجر که چند ماه بعد از انتخابات جنجالی سال ۸۸ برگزار شد، کمتر سینماگری حاضر شد مسئولیت داوری در این رویداد سینمایی دولتی را بپذیرد و یکی از ضعیف‌ترین هیئت‌های داوری دوره‌های متاخر شکل گرفت. حضور فاطمه گودرزی و مسعود جعفری جوزانی از سینماگران باسابقه و مشهور و ابوالقاسم طالبی (که دو سال بعد فیلم سیاسی «قلاده‌های طلا» را ساخت)، ابراهیم فیاض، محسن علی‌اکبری و سید ناصر هاشم‌زاده که همگی از چهره‌های نزدیک به طیف اصولگرایان محسوب می‌شوند، نشان داد انتخاب هفت داور برای جشنواره چقدر برای مدیران دولتی دشوار بود.
دردسرهای قضاوت سینماگران درباره سینماگران
به‌جز مسائل سیاسی، قضاوت در جشنواره فجر همواره برای اعضای هیئت داوری دردسر دارد. در سال‌های اخیر دوره‌ای نبوده است که تعدادی از فیلم‌سازان حاضر در جشنواره بعد از معرفی نامزدهای جوایز، به نادیده گرفته شدن خود اعتراض نکنند. حتی نامزدهایی که برنده جایزه نمی‌شوند، کم‌وبیش از کار داوران انتقاد می‌کنند. به همین دلیل است که داوران جشنواره فجر با گذشت زمان مصلحت‌اندیش‌تر شده‌اند و در دوره‌های متعدد دست به «تقسیم جوایز» میان چند فیلم زدند تا تعداد معترضان به داوری را کمتر کنند.
در سال‌های اخیر این مصلحت‌اندیشی باعث شده است تا داوران جشنواره در دو رشته مهم خلاف آیین‌نامه جشنواره عمل کنند و در یک‌رشته دو سیمرغ بلورین اهدا کنند؛ یک‌بار در جشنواره سی و پنجم که در رشته بهترین بازیگر نقش اول زن به لیلا حاتمی برای بازی در فیلم «رگ خواب» و مریلا زارعی برای بازی در فیلم «زیر سقف دودی» جایزه یکسان دادند و بار دوم در سی و ششمین جشنواره که دو سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی به ابراهیم حاتمی‌کیا برای فیلم «به وقت شام» و بهرام توکلی برای فیلم «تنگه ابوقریب» اهدا شد.
امسال این دردسرها پیش از آغاز جشنواره بروز کرده است و البته ریشه در اتفاقات دو سال پیش دارد. در سی و هشتمین جشنواره فجر که مدت کوتاهی بعد از وقایع آبان ۹۸ و سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی برگزار شد، مسعود کیمیایی در پاسخ به مطالبه مطرح‌شده در شبکه‌های اجتماعی برای تحریم جشنواره فجر اعلام کرد از حضور در جشنواره انصراف می‌دهد. البته تهیه‌کننده فیلم «خون شد» به کارگردانی کیمیایی حاضر نشد فیلم را از جشنواره خارج کند، اما کیمیایی در محل برگزاری جشنواره و نشست پرسش و پاسخ شرکت نکرد. چند روز بعد، شهاب حسینی در نشست پرسش و پاسخ فیلم «شین» که بازیگر و تهیه‌کننده آن بود، به‌شدت از انصراف کیمیایی انتقاد کرد و گفت او نگران بازتاب‌های فیلمش بود و نمی‌خواست در جشنواره شرکت کند و حالا «روغن ریخته را نذر امامزاده» کرده است. انتقاد بی‌سابقه حسینی باعث شد پولاد کیمیایی بازیگر سینما و پسر مسعود کیمیایی در دفاع از پدرش به حسینی انتقاد کند.
دو سال بعد ازاین حاشیه‌ها، وقتی نام شهاب حسینی در هیئت داوران جشنواره فجر امسال اعلام شد، پولاد کیمیایی با انتشار متنی در صفحه اینستاگرام خود با اشاره به نام شهاب حسینی خبر داد از شرکت در جشنواره انصراف می‌دهد. او امسال بازیگر فیلم «خائن‌کشی» به کارگردانی پدرش است و قرار بود در جشنواره حضور داشته باشد. ساعتی بعد مسعود کیمیایی بیانیه‌ای در رسانه‌ها منتشر کرد که خطاب به «مردم قدرندیده و هنرمندان» بود و گفت از داوری شدن فیلمش در رشته بهترین کارگردانی انصراف می‌دهد. او در پایان این بیانیه کوتاه نوشت: «عدالت همیشه نگران قضاوت است.» که طعنه‌ای به حضور شهاب حسینی در هیئت داوری جشنواره به نظر می‌رسید.
انصراف مسعود کیمیایی از چهلمین جشنواره فیلم فجر به معنای آن است که مشهورترین و باسابقه‌ترین کارگردانی که فیلمش در جشنواره انتخاب شده بود، حاضر نیست قضاوت داوران این رویداد را بپذیرد و علاوه بر لطمه به اعتبار این دوره از جشنواره، حالا هیئت داوری پیش از آغاز جشنواره با چالشی روبه‌رو شده است که می‌تواند حساسیت تماشاگران و رسانه‌ها درباره آرای آن‌ها را حتی از دوره‌های گذشته بیشتر کند.
